Η ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΡΑΔΙΟΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΡΑΙΩΝ

Η ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΡΑΔΙΟΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΡΑΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ 2801/2000. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ, ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

 του Νομικού: Κώστα Τρανσβαλίδη SV2HPH

Ο νόμος 2801/2000 (ΦΕΚ Α’ αρ. φ. 46/3-3-2000) είναι ασφαλώς γνωστός σ’όλους τους ραδιοερασιτέχνες, αφού αυτόν επικαλούμαστε (κατά πρώτο και κύριο λόγο) όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα σχετικά με την εγκατάσταση και την διατήρηση των κεραιών μας.

          Από τις κατά καιρούς συζητήσεις μου με συναδέλφους, έχω διαμορφώσει την πεποίθηση ότι υπάρχει σε πολύ μεγάλο βαθμό παρανόηση του περιεχομένου των διατάξεών του και ως εκ τούτου πιστεύω ότι αξίζει να γίνει μια εγγύτερη προσέγγισή του, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση και «εκμετάλλευσή» του.

          Ενδιαφέρον για τους ραδιοερασιτέχνες παρουσιάζει μόνον το άρθρο 1 του νόμου αυτού και κατά συνέπεια σε αυτό θα περιορισθώ. Το εν λόγω άρθρο, αν και τροποποιήθηκε στην πάροδο του χρόνου με πέντε μεταγενέστερους νόμους (3370/2005, 3431/2006, 4053/2012, 4070/2012 και 4146/2013), διατηρεί αναλλοίωτη, από την θέσπισή του μέχρι και σήμερα, την κρίσιμη για τους ραδιοερασιτέχνες διάταξη της παραγράφου 2 αυτού.

          Το άρθρο 1 παρ. 2 του νόμου αυτού καθιερώνει τη γενική υποχρέωση αδειοδότησης των κατασκευών κεραιών στην ξηρά, ορίζει δε ως αρμόδια Αρχή για την έκδοση της σχετικής άδειας την Ε.Ε.Τ.Τ. (αρμόδιο παλαιότερα ήταν το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών).

        
  Στην ίδια παράγραφο (στοιχείο Α) καθορίζονται με τρόπο αποκλειστικό και οι κατηγορίες κεραιών οι οποίες απαλλάσσονται από την υποχρέωση αδειοδότησης, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι κατασκευές κεραιών των ραδιοερασιτεχνών (περίπτωση β). Πλέον των ραδιοερασιτεχνικών κεραιών απαλλάσσονται οι κεραίες των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας, του Λιμενικού Σώματος, των Υπουργείων, των πρεσβειών και των διπλωματικών αποστολών, της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας, των σταθμών βάσης ειδικών ραδιοδικτύων, των σταθμών βάσης C.B. κλπ., με διαφορετικές προϋποθέσεις ή και χωρίς καμία προϋπόθεση, ανάλογα με την κατηγορία της κεραίας. Στην εισηγητική έκθεση του νόμου αναφέρεται ως δικαιολογητικός λόγος εξαίρεσης των εν λόγω κεραιών η έλλειψη σκοπιμότητας για την αδειοδότησή τους. Στην παρ. 1 του ίδιου άρθρου διευκρινίζεται ότι στην έννοια της κεραίας περιλαμβάνεται όλη η κατασκευή στήριξης του εκπέμποντος ή λαμβάνοντος ηλεκτρομαγνητικά κύματα στοιχείου, δηλαδή και οι βάσεις αυτού, ο ιστός του, τυχόν παρελκόμενα και εξαρτήματα κλπ. Η συγκριτική επισκόπηση των επιμέρους και ανά κατηγορία κεραίας προϋποθέσεων, μου προκαλεί ερωτήματα τα οποία αδυνατώ να απαντήσω. Κατανοώ ότι για λόγους δημόσιου συμφέροντος που ανάγονται στην Εθνική άμυνα και ασφάλεια δεν τίθεται καμία απολύτως προϋπόθεση για τις κεραίες των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και του Λιμενικού Σώματος, αλλά δεν μπορώ να κατανοήσω για ποιόν λόγο ο νομοθέτης αδιαφορεί για το ύψος της κεραίας των ειδικών ραδιοδικτύων και των σταθμών C.B. σε σχέση με τα περιβάλλοντα κτίρια, ενώ για τις ραδιοερασιτεχνικές κεραίες απαιτεί αυτές να περιβάλλονται από κτίρια ή φυσικό έδαφος ίσου ή μικρότερου ύψους. Αδυνατώ επίσης να κατανοήσω την επιεικέστερη αντιμετώπιση των ραδιοερασιτεχνικών κεραιών που είναι εγκατεστημένες εντός πόλης ή χωρίου, σε σχέση με αυτές που είναι εγκατεστημένες εκτός τούτων (π.χ. σε μια εξοχική μονοκατοικία).

Ως προϋποθέσεις υπαγωγής των ραδιοερασιτεχνικών κεραιών στην απαλλαγή από την αδειοδότησή τους θεσπίζονται σωρευτικά : 1) Η ύπαρξη στον περιβάλλοντα χώρο κτιρίων ή φυσικού εδάφους, ίσου ή μεγαλύτερου ύψους από αυτό των κεραιών, 2) Ο εντός πόλης, χωρίου ή στρατοπέδου τόπος εγκατάστασης των κεραιών {επομένως δεν μπορούν να υπαχθούν στην διάταξη αυτή κεραίες εγκατεστημένες εκτός πόλης ή χωρίου}, 3) Ο μη δυσμενής επηρεασμός της ασφάλειας της αεροπλοΐας και 4) Η εκχώρηση ή η έγκριση χρήσης ραδιοσυχνοτήτων εκπομπής ή και λήψης.

          Εφόσον πληρούνται όλες οι ανωτέρω προϋποθέσεις, δεν χρειαζόμαστε καμία άλλη άδεια ή έγκριση από οποιαδήποτε Αρχή ή Υπηρεσία, με την επιφύλαξη βεβαίως της τήρησης των προβλεπομένων στο άρθρο 6 της ΥΑ 53571/3839 (ΦΕΚ Β’ αρ.φ.1105/6-9-2000) «περί μέτρων προφύλαξης του κοινού από την λειτουργία κεραιών εγκατεστημένων στην ξηρά», η οποία είναι εφαρμοστέα σε κάθε περίπτωση, ακόμα δηλαδή και στην περίπτωση απαλλαγής από την αδειοδότηση από την Ε.Ε.Τ.Τ. Εφιστώ ιδιαίτερα την προσοχή σας στο γεγονός ότι η εν λόγω ΥΑ – η οποία είναι μεταγενέστερη του ν.2801 – δεν εξαιρεί από το πεδίο εφαρμογής της τους ραδιοερασιτέχνες, απλά τους απαλλάσσει από την υποχρέωση σύνταξης και υποβολής τεχνικής μελέτης εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 6 παρ. 6 αυτής.

          Επίσης, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις απαλλαγής αδειοδότησης από την Ε.Ε.Τ.Τ., δεν υφίσταται πεδίο εφαρμογής του άρθρου 30 του ν. 4070/2012 και ιδίως της παραγράφου 17 αυτού, η ανάγνωση και μόνον του οποίου προκαλεί συναισθήματα τουλάχιστον φόβου, καθόσον, μεταξύ των άλλων, απαιτεί μελέτη ραδιοεκπομπών για την έκδοση θετικής γνωμάτευσης της Ε.Ε.Α.Ε., μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, μελέτη για την χορήγηση πολεοδομικής έγκρισης κλπ.

          Είναι λοιπόν προφανής η σημασία που αποδίδει η Πολιτεία στην πλήρωση των προϋποθέσεων απαλλαγής από την αδειοδότηση των ραδιοερασιτεχνικών κεραιών, την διαπίστωση της οποίας δεν αναθέτει σε κάποιον αρμόδιο φορέα, αλλά αυτή επαφίεται στην ευσυνειδησία και την υπευθυνότητα των ραδιοερασιτεχνών. Το γεγονός αυτό μας επιφορτίζει με ιδιαίτερες ευθύνες, αφού καλούμαστε να γίνουμε οι κριτές του εαυτού μας και να αξιολογήσουμε αμερόληπτα, δίκαια και αντικειμενικά, εάν οι κεραίες μας πληρούν όλες τις προϋποθέσεις απαλλαγής ή όχι. Η ορθότητα ή μη της κρίσης μας, θα υποστεί τη βάσανο του ελέγχου σε μεταγενέστερο χρόνο, όταν επιληφθούν αρμόδιες Υπηρεσίες ή η Δικαιοσύνη, οι δε συνέπειες της εσφαλμένης κρίσης μας (είτε ακούσιας, είτε εκούσιας) θα είναι πιθανόν επώδυνες. Είναι λοιπόν προτιμότερο να γίνουμε εξαρχής αυστηροί κριτές του εαυτού μας (κατά κυριολεξία των κεραιών μας) ώστε να αποφύγουμε στη συνέχεια εξαιρετικά δυσάρεστες καταστάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν πρόστιμο, χρηματική ποινή, ποινή φυλάκισης, αφαίρεση της άδειας λειτουργίας, κατάσχεση και δήμευση του εξοπλισμού μας.

          Στην πράξη έχει πολλές φορές ανακύψει ζήτημα σχετικά με το εάν παρά την απαλλαγή μίας κεραίας από την αδειοδότηση της Ε.Ε.Τ.Τ., υπάρχει υποχρέωση για λήψη σχετικής άδειας από την Πολεοδομία. Ο προβληματισμός αυτός έχει προκύψει πολλές φορές τόσο στα αρμόδια Πολεοδομικά Γραφεία, όσο και στα Δικαστήρια και μπορώ να πω ότι είναι κατ’αρχήν εύλογος, στο μέτρο που η προαναφερθείσα διάταξη καθιερώνει την απαλλαγή από την χορήγηση αδείας εκ μέρους της Ε.Ε.Τ.Τ. και όχι και από την Πολεοδομία (εάν και όταν αυτή απαιτείται). Επιπλέον δε, το στοιχείο Η της παρ. 2 του άρθρου 1 του ν.2801, ορίζει ότι για την τοποθέτηση των εγκαταστάσεων των κεραιών απαιτείται η χορήγηση έγκρισης από την αρμόδια Πολεοδομική Υπηρεσία, ενώ παραπέμπει και στην εφαρμοστέα διάταξη του άρθρου 24^Α του ν.2075/1992, η οποία καθορίζει λεπτομερειακά την ακολουθητέα διαδικασία και τα απαιτούμενα δικαιολογητικά.

          Ευτυχώς η λύση στο ζήτημα αυτό δόθηκε σχετικά νωρίς – έστω και έμμεσα – με απάντηση της τότε αρμόδιας Υφυπουργού σε ερώτημα που της απευθύνθηκε κατά τη διάρκεια του κοινοβουλευτικού ελέγχου, από την οποία προκύπτει σαφώς ότι για τις κατασκευές των ραδιοερασιτεχνικών κεραιών δεν απαιτείται η έγκριση που προβλέπει το στοιχείο Η της παρ. 2 του άρθρου 1 του ν.2801. Νομοτεχνικά πάντως θα ήταν ορθότερη και ασφαλέστερη η με διάταξη νόμου σαφής καθιέρωση της απαλλαγής από την υποχρέωση εξασφάλισης πολεοδομικής έγκρισης, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις απαλλαγής από την αδειοδότηση της Ε.Ε.Τ.Τ.

          Εξ όσων είμαι σε θέση να γνωρίζω, η επίκληση και η επίδειξη της έγγραφης απάντησης αυτής έχει κατ’επανάληψη οδηγήσει στην ακύρωση προστίμων που επιβλήθηκαν εις βάρος συναδέλφων για αυθαίρετες κατασκευές ή στην απαλλαγή τους από την σχετική κατηγορία ενώπιον των ποινικών Δικαστηρίων (έστω λόγω αμφιβολιών ή «συγγνωστής πλάνης»). Δυστυχώς όμως η απάντηση που δόθηκε από την τότε αρμόδια Υφυπουργό, δεν έλαβε ποτέ την μορφή εγκυκλίου, ούτε κάν έτυχε ποτέ κοινοποίησης εκ μέρους του οικείου Υπουργείου σε όλα τα αρμόδια Τμήματα Αυθαιρέτων Κατασκευών των ανά την χώρα Πολεοδομικών Γραφείων, με αποτέλεσμα να κινηθούν πολλές φορές διοικητικές ή ποινικές διαδικασίες εις βάρος συναδέλφων.

          Ως προς τις επιμέρους προϋποθέσεις που προβλέπονται για την απαλλαγή της αδειοδότησης των κεραιών μας, προβληματισμό προκαλεί η υπ’αριθμόν 1 προϋπόθεση, σχετικά με την οποία – εξ όσων γνωρίζω – δεν έχει υπάρξει καμία απολύτως διευκρινιστική οδηγία ή εγκύκλιος. Η γενική και αόριστη διατύπωση της διάταξης καταλείπει ευρεία περιθώρια κατά το δοκούν (συσταλτικής ή διασταλτικής) ερμηνείας της και ενδεχομένως και παρερμηνείας της. Εξ’όσων είμαι σε θέση να γνωρίζω, από τους κατά καιρούς ελέγχους της αρμόδιας για τον έλεγχο και την εφαρμογή του ν.2801 Ε.Ε.Τ.Τ. δεν έχει διαπιστωθεί παράβαση της προϋπόθεσης αυτής εκ μέρους ραδιοερασιτεχνών, φρονώ όμως θα πρέπει να δοθούν σχετικές διευκρινίσεις ώστε να γίνει πλήρως κατανοητή η έννοια της μη υπέρβασης καθ’ύψος του περιβάλλοντος φυσικού εδάφους ή κτιρίων. Όταν καλούμαστε να κρίνουμε και να αποφασίσουμε εάν οι κεραίες μας είναι σε ίσο ή μικρότερο ύψος από τα περιβάλλοντα κτίρια ή το φυσικό έδαφος, αναπόφευκτα προκύπτουν κάποια ερωτήματα : Μέχρι ποιά απόσταση (ακτίνα) θα πρέπει να είναι τα γύρω κτίρια ή τα φυσικά εμπόδια για να θεωρήσουμε ότι η κεραία μας δεν υπερβαίνει αυτά καθ’ύψος ; Ασφαλώς ως περιβάλλοντα κτίρια δεν μπορούν να θεωρηθούν μόνον όσα βρίσκονται εν επαφή με το δικό μας, αλλά πέραν αυτών ; Εάν το εφαπτόμενο στο δικό μας κτίριο είναι μικρότερου ύψους, αλλά πέραν τούτου και σε επαφή με αυτό υπάρχει κτίριο μεγαλύτερου ύψους, πληρούται η απαιτούμενη προϋπόθεση ; Κτίριο μεγαλύτερου ύψους το οποίο βρίσκεται σε άμεση οπτική επαφή με το δικό μας και σε απόσταση 50 μέτρων, είναι επαρκές για την κάλυψη της προϋπόθεσης αυτής ; Περαιτέρω θα πρέπει τα ίσου ή μεγαλύτερου ύψους κτίρια να περιβάλλουν από όλες τις πλευρές το δικό μας κτίριο ή αρκεί να βρίσκονται από κάποιες μόνον εκ των πλευρών του ;

          Οσον αφορά τις υπ’αριθμούς 2 και 4 προϋποθέσεις για την απαλλαγή, πιστεύω ότι δεν χρειάζεται καμία διευκρίνιση, ενώ ως προς την υπ’αριθμόν 3 προϋπόθεση, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας την υπ’αριθμόν Δ3/Δ/3271/781 (ΦΕΚ Β’ αρ. φ. 191) ΥΑ, σύμφωνα με την οποία είναι υποχρεωτική η σχετική γνωμάτευση της Υ.Π.Α. πριν την έγκριση οιασδήποτε κατασκευής σε ακτίνα 5 χλμ από κάθε αεροδρόμιο ή σε ακτίνα 1,5 χλμ από κάθε ελικοδρόμιο. Η ίδια ΥΑ καθορίζει επίσης τις ακτίνες των υπό έλεγχο περιοχών πέριξ ραδιοβοηθημάτων (π.χ. radar, ILS, VOR κλπ) που εξυπηρετούν την αεροναυτιλία. Τέλος γνωμάτευση της Υ.Π.Α. για όλες τις περιοχές της Ελληνικής Επικράτειας, ακόμα και εκτός των ανωτέρω υπό έλεγχο περιοχών, απαιτείται για υπερυψηλές κατασκευές εντός οικιστικών περιοχών εφόσον υπερβαίνουν τα 45 μ. από το φυσικό έδαφος και εκτός οικιστικών περιοχών εφόσον υπερβαίνουν τα 30 μ. από το φυσικό έδαφος (αν πρόκειται για μεμονωμένες κατασκευές) ή τα 45 μ. από το φυσικό έδαφος (αν πρόκειται για εκτεταμένες κατασκευές). Πιστεύω ότι όλοι μας κατανοούμε την σημασία που έχει ο σεβασμός και η τήρηση των ανωτέρω αφού σχετίζονται άμεσα με την ασφάλεια της αεροπλοΐας και μπορούν να εκθέσουν σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές.

          Εάν δεν πληρούνται όλεςοι προαναφερθείσες προϋποθέσεις για την απαλλαγή αδειοδότησης των κεραιών μας, τότε θα πρέπει να μεριμνήσουμε για την χορήγηση της σχετικής άδειας, σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στο άρθρο 30 του ν.4070/2012, ενώ επιπρόσθετα θα χρειασθεί και η έγκριση της αρμόδιας Πολεοδομίας. Ως προς την διαδικασία αδειοδότησης της κεραίας, πέρα από το άρθρο 30 του ν.4070, εφαρμοστέα είναι και η υπ’αριθμόν 661/2 απόφαση της Ε.Ε.Τ.Τ. (ΦΕΚ Β’ αρ. φ. 2529/17-9-2012), με την οποία ρυθμίζονται οι λεπτομέρειες σχετικά με τη διαδικασία αδειοδότησης και την λειτουργία του Συστήματος Ηλεκτρονικής Υποβολής Αιτήσεων (ΣΗΛΥΑ). Για την έγκριση των κατασκευών μας εκ μέρους της Πολεοδομίας, εφαρμοστέα είναι η διάταξη του άρθρου 24^Α του ν.2075/1992 (ΦΕΚ Α’ αρ.φ. 124).

          Σκόπιμο είναι επίσης να έχουμε υπόψη μας ότι οι κάτοχοι αδειοδοτημένων από την Ε.Ε.Τ.Τ. κεραιών (και μόνον αυτοί) προκαταβάλουν στην Ε.Ε.Α.Ε. ετήσιο τέλος ύψους 200 Ευρώ.

          Από τα ανωτέρω συνάγεται σαφώς ότι η υπαγωγή των κεραιών μας στις προϋποθέσεις απαλλαγής τους από την αδειοδότηση έχει πολλαπλά και σημαντικά οφέλη, καθόσον σε διαφορετική περίπτωση, θα πρέπει να εμπλακούμε σε μία δαιδαλώδη όσο και δαπανηρή διαδικασία για την λήψη της σχετικής άδειας από την Ε.Ε.Τ.Τ. και της έγκρισης την Πολεοδομία.

          Περαιτέρω, πρέπει να επισημανθεί ότι ο νόμος 2801 είναι ιδιαίτερα χρήσιμος και επωφελής, εφόσον πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εφαρμογή του, χωρίς ασφαλώς να μας απαλλάσσει από κάθε άλλο περιορισμό και να επιτρέπει σε κάθε περίπτωση την εγκατάσταση των κεραιών μας χωρίς καμία απολύτως άδεια, έγκριση ή συναίνεση.Η εξαίρεση της αδειοδότησης των ραδιοερασιτεχνικών κεραιών με το ν.2801 αφορά την αδειοδότηση αυτών εκ μέρους της Ε.Ε.Τ.Τ. και μόνον αυτή. Δεν πρέπει επ’ουδενί να συγχέονται τα δικαιώματα που μας παρέχονται από το νόμο αυτό, με τις υποχρεώσεις μας που απορρέουν από τυχόν κανονισμό που διέπει τις σχέσεις μας με τους λοιπούς ενοίκους της οικοδομής. Ο ν. 2801 σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπερισχύσει του κανονισμού της οικοδομής (εάν σε αυτόν προβλέπεται απαγόρευση τοποθέτησης κεραιών στην ταράτσα) ή των αποφάσεων της Γενικής Συνέλευσης της οικοδομής (εάν δεν προβλέπεται η απαγόρευση εγκατάστασης κεραιών στην ταράτσα, οπότε ληφθεί σχετική απόφαση από την Γενική Συνέλευση). Εξάλλου, εάν αυτή ήταν η πρόθεση του νομοθέτη, θα την έχει εκφράσει σαφώς, όπως έχει πράξει με άλλα νομοθετήματα (π.χ. για τις συνδέσεις με το δίκτυο παροχής φυσικού αερίου, για τα επιτρεπόμενα κατοικίδια ζώα κλπ), κάμπτοντας την αυξημένη ισχύ που έχει ο κανονισμός. Παρ’όλα αυτά, δεν είναι ανέφικτη η παράκαμψη των απαγορευτικών διατάξεων του κανονισμού ή των αποφάσεων της Γενικής Συνέλευσης, υπό προϋποθέσεις πάντοτε και αναλόγως των πραγματικών περιστατικών της κάθε περίπτωσης, βάσει όμως άλλων διατάξεων (π.χ. του Αστικού Κώδικα ή του ν. 3741/1929) και σε καμία περίπτωση με την επίκληση του ν.2801.

          Ακόμα όμως και στην περίπτωση της τοποθέτησης των κεραιών μας σε μονοκατοικία εντός πόλης ή χωρίου, η απαλλαγή από την αδειοδότησή τους από την Ε.Ε.Τ.Τ. δεν μας δίδει πλήρη και απόλυτη ελευθερία στην εγκατάστασή τους. Εάν κινηθούμε με πνεύμα αδιαφορίας προς τους προβληματισμούς, τις ενστάσεις και τους τυχόν φόβους των γειτόνων μας, είναι αρκετά πιθανόν να το μετανιώσουμε.

          Φαντάζομαι ότι οι τακτικοί αναγνώστες του SVNEA θα ενθυμούνται ότι πριν την υπογραφή του συμβολαίου αγοράς των νέων εντευκτηρίων, η Ε.Ε.Ρ. απαίτησε και πέτυχε την τροποποίηση του υπάρχοντος κανονισμού του κτιρίου, ώστε να μην αντιμετωπίσει στο μέλλον προβλήματα και παράπονα για τυχόν παράβασή του από την εγκατάσταση των κεραιών της. Συνιστώ λοιπόν στους συναδέλφους να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στο σημείο αυτό, ερευνώντας για τυχόν ύπαρξη κανονισμού και μελετώντας με προσοχή και σχολαστικότητα τις διατάξεις αυτού, ώστε να είναι απόλυτα σίγουροι για το επιτρεπτό της εγκατάστασης των κεραιών τους.

          Ολοκληρώνοντας το σημείωμα αυτό, θα ήθελα να υπενθυμίσω την γνωστή ρήση του Ιπποκράτη «Κάλλιο το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν», επισημαίνοντας τις δύο δυνατότητες που έχουμε, είτε να μεριμνήσουμε ώστε η εγκατάσταση των κεραιών μας να πληροί τις προϋποθέσεις για την απαλλαγή από την αδειοδότηση, είτε να εξοπλισθούμε με υπομονή και να βάλουμε το χέρι στην τσέπη για να εξασφαλίσουμε όλες τις απαιτούμενες άδειες. Εάν εκ των υστέρων διαπιστωθεί ότι έπρεπε να λάβουμε τις απαραίτητες άδειες – εγκρίσεις και δεν το πράξαμε, τότε θα αναγκασθούμε να βάλουμε αρκετά βαθιά το χέρι στην τσέπη μας. Και εάν μεν έχουμε την οικονομική άνεση και την δυνατότητα να «νομιμοποιήσουμε» τις μη αδειοδοτημένες κεραίες μας, έχειν καλώς. Εάν όμως για το λόγο αυτό αφαιρεθεί οριστικά η άδεια λειτουργίας του σταθμού, θα πρέπει να αποχαιρετίσουμε για πάντα τον ραδιοερασιτεχνισμό, αφού ως γνωστόν η αφαίρεση της άδειας λειτουργίας του σταθμού αποκλείει εσαεί τη δυνατότητα έκδοσης νέας άδειας.